تأثیر مصرف لیتیوم بر عملکرد تیروئید

داروی درمان اختلال دوقطبی چگونه می‌تواند هورمون‌های تیروئید را تحت تأثیر قرار دهد؟

افراد مبتلا به اختلال دوقطبی (یا افسردگی شیدایی) معمولاً وقتی می‌شنوند که لیتیوم — دارویی که برای کنترل این اختلال استفاده می‌شود — می‌تواند باعث بروز مشکلات تیروئیدی شود، شگفت‌زده می‌شوند. این موضوع می‌تواند برای افرادی که قبلاً دچار بیماری تیروئید بوده‌اند نگران‌کننده باشد؛ و حتی برای کسانی که مشکل تیروئیدی نداشتند نیز به دلیل مصرف لیتیوم، احتمال ابتلا افزایش پیدا می‌کند.

لیتیوم چندین اثر زیستی مهم بر تیروئید دارد که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش میزان ید در داخل غده تیروئید

• کاهش توانایی غده تیروئید برای تولید هورمون‌های تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3)

• مسدود کردن آزادسازی هورمون‌های تیروئیدی از غده تیروئید

• تغییر ساختار پروتئینی به نام تیروگلوبولین (که در ساخت هورمون تیروئید نقش دارد)

به دلیل این اثرات، مصرف لیتیوم می‌تواند منجر به بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر) و همچنین کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism) شود. البته در موارد نادری، ارتباطی با پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism) نیز مشاهده شده است.

گواتر (Goiter)

گواتر به بزرگ شدن و تورم غده تیروئید گفته می‌شود و شایع‌ترین عارضه تیروئیدی مرتبط با مصرف لیتیوم است.
حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد از مصرف‌کنندگان لیتیوم دچار گواتر می‌شوند، که معمولاً در دو سال اول درمان با لیتیوم ظاهر می‌شود.
در این حالت، اندازه غده تیروئید ممکن است تا دو برابر حد طبیعی افزایش یابد.

علت بروز گواتر در اثر مصرف لیتیوم، احتمالاً به دلیل تغییرات عملکردی در برخی هورمون‌ها و مولکول‌ها مانند فاکتور رشد شبه انسولین (IGF) و تایروزین کیناز است.

درمان گواتر معمولاً با مصرف داروی لووتیروکسین (هورمون جایگزین تیروئید) انجام می‌شود تا اندازه تیروئید کاهش یابد.
در مواردی که گواتر بیش از حد بزرگ شود و راه تنفسی را تنگ کند، جراحی ممکن است ضروری باشد.

کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism)

براساس آمار، ۲۰ تا ۳۰ درصد از مصرف‌کنندگان لیتیوم دچار کم‌کاری تیروئید می‌شوند.
این مشکل بیشتر در زنان بالای ۴۵ سال و افرادی که سابقه خانوادگی بیماری تیروئید دارند، دیده می‌شود.
همانند گواتر، کم‌کاری تیروئید معمولاً در دو سال اول مصرف لیتیوم اتفاق می‌افتد.

کم‌کاری تیروئید ناشی از لیتیوم ممکن است همراه با گواتر یا بدون آن باشد. در بیشتر موارد، این وضعیت زیر بالینی (ساب‌کلینیکال) است — به این معنا که سطح هورمون TSH بالا می‌رود ولی سطح T3 و T4 طبیعی باقی می‌ماند.

با این حال، در درصد کمی از بیماران، کم‌کاری تیروئید آشکار (کلینیکی) با علائم کلاسیک نیز مشاهده می‌شود.

درمان کم‌کاری تیروئید (چه زیر بالینی و چه آشکار) معمولاً با تجویز داروی هورمون جایگزین تیروئید انجام می‌شود.

پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism)

مصرف لیتیوم همچنین ممکن است با افزایش احتمال پرکاری تیروئید همراه باشد، هرچند این عارضه به اندازه گواتر یا کم‌کاری تیروئید شایع نیست.
هنوز به‌طور کامل مشخص نیست که پرکاری تیروئید چگونه در اثر مصرف لیتیوم بروز می‌کند. یکی از احتمالات این است که اثر سمی مستقیم لیتیوم بر غده تیروئید باعث پرکاری موقتی شود. همچنین ممکن است لیتیوم باعث التهاب تیروئید شده و در برخی افراد تولید آنتی‌بادی‌های خودایمنی تیروئید را تحریک کند.

درمان پرکاری تیروئید ناشی از مصرف لیتیوم معمولاً با استفاده از داروهای ضدتیروئید انجام می‌شود.
اگر فرد دچار بیماری گریوز (Graves) شود — که نوعی پرکاری تیروئید خودایمنی است — ممکن است نیاز به درمان با ید رادیواکتیو یا حتی جراحی برداشتن تیروئید داشته باشد.

مزایا در برابر خطرات

با وجود این عوارض احتمالی، لیتیوم یکی از داروهای کلیدی در مدیریت اختلال دوقطبی محسوب می‌شود و نگرانی درباره اختلالات تیروئید نباید مانع از تجویز این دارو شود.
با این حال، بررسی منظم عملکرد تیروئید در طول درمان با لیتیوم ضروری است. همچنین اگر علائم جدیدی را تجربه کردید، باید آن را فوراً با پزشک خود در میان بگذارید.

تشخیص اختلال تیروئید ناشی از لیتیوم

قبل از شروع درمان با لیتیوم، پزشک باید آزمایش‌های استانداردی را برای بررسی عملکرد تیروئید انجام دهد تا وضعیت اولیه شما را ثبت و ریسک‌ها را مدیریت کند.

معاینات بالینی شامل موارد زیر است:

• لمس گردن: بررسی وجود بزرگی، توده یا تغییر شکل در غده تیروئید

• بررسی واکنش‌های عصبی (رفلکس): پاسخ بیش‌ از حد می‌تواند نشانه پرکاری تیروئید باشد؛ پاسخ کند و ضعیف معمولاً با کم‌کاری تیروئید مرتبط است

• بررسی ضربان و فشار خون: کاهش ضربان یا فشار خون ممکن است با کم‌کاری تیروئید مرتبط باشد، در حالی‌ که افزایش آن‌ها اغلب نشانه پرکاری تیروئید است

• اندازه‌گیری وزن بدن: افزایش وزن ناگهانی اغلب با کم‌کاری تیروئید و کاهش وزن با پرکاری تیروئید در ارتباط است

• بررسی چشم‌ها: علائمی مانند بیرون‌زدگی چشم، نگاه ثابت و خشکی چشم می‌تواند نشانه اختلالات تیروئید باشد

• بررسی وضعیت مو، پوست و ناخن: تغییر در بافت و کیفیت آن‌ها ممکن است به کم‌کاری یا پرکاری تیروئید اشاره داشته باشد

آزمایش‌های خون

برای بررسی عملکرد تیروئید در افراد تحت درمان با لیتیوم، معمولاً از آزمایش‌های خونی زیر استفاده می‌شود:

• هورمون محرک تیروئید (TSH)

• تیروکسین کل (Total T4) و تیروکسین آزاد (Free T4)

• تری‌یدوتیرونین کل (Total T3) و تری‌یدوتیرونین آزاد (Free T3)

• تیروگلوبولین و پروتئین متصل‌شونده به تیروئید (TBG)

• آنتی‌بادی تیروئید پراکسیداز (TPOAb)

• آنتی‌بادی تیروگلوبولین

• آنتی‌بادی گیرنده TSH (TRAb)

• ایمونوگلوبولین‌های تحریک‌کننده تیروئید (TSI)

تست جذب ید رادیواکتیو (RAIU)

در این تست، میزان جذب ید توسط غده تیروئید اندازه‌گیری می‌شود تا عملکرد آن ارزیابی گردد.

• جذب بالا معمولاً نشانه پرکاری تیروئید است.

• جذب پایین معمولاً نشانه کم‌کاری تیروئید است.

همچنین در برخی موارد، اسکن تیروئید نیز انجام می‌شود که تصویری از غده تیروئید ارائه می‌دهد.

پیگیری در بیماران مصرف‌کننده لیتیوم

اگر در حال مصرف لیتیوم هستید، باید عملکرد تیروئیدتان هر شش تا دوازده ماه یک‌بار بررسی شود — یا حتی زودتر، اگر علائم اختلال تیروئید را تجربه می‌کنید.

در صورتی که اختلال تیروئید در حین مصرف لیتیوم بروز کند، معمولاً درمان مستقیم مشکل تیروئیدی توصیه می‌شود، اما قطع مصرف لیتیوم معمولاً ضروری نیست. در این شرایط، روانپزشک شما به مدیریت بیماری دوقطبی ادامه می‌دهد و پزشک عمومی یا متخصص غدد نیز درمان اختلال تیروئید را بر عهده خواهد گرفت.

حرف آخر از تیراد

ارتباط بین مصرف لیتیوم و مشکلات تیروئیدی، به‌ویژه گواتر و کم‌کاری تیروئید، کاملاً شناخته‌شده است. اما نباید به دلیل این عارضه جانبی بالقوه، از مصرف لیتیوم برای درمان بیماری دوقطبی خودداری کنید.
اختلالات تیروئیدی ناشی از لیتیوم به‌راحتی قابل شناسایی و درمان مؤثر هستند.

اگر شما یا یکی از عزیزانتان در حال مصرف لیتیوم هستید، آگاهی از تأثیرات احتمالی آن بر تیروئید اهمیت زیادی دارد. با پیگیری منظم آزمایش‌ها و توجه به علائم، می‌توان اختلالات تیروئیدی را به‌موقع تشخیص داد و با درمان مناسب، از پیشرفت آن جلوگیری کرد — بدون اینکه نیاز به قطع داروی لیتیوم باشد.