آناتومی غده تیروئید

🔹 تیروئید هورمون‌هایی ترشح می‌کند که متابولیسم بدن را تنظیم می‌کنند.

غده تیروئید یکی از اجزای اصلی سیستم غدد درون‌ریز بدن است که شامل غدد فوق کلیوی، هیپوتالاموس، هیپوفیز، تخمدان‌ها، بیضه‌ها و سایر غدد درون‌ریز می‌شود. این غده هورمون‌هایی را به جریان خون ترشح می‌کند که متابولیسم (نحوه استفاده بدن از انرژی) را کنترل می‌کنند.

علاوه بر متابولیسم، هورمون‌های تیروئید در فرآیندهایی مانند رشد استخوان، رشد مغز، ضربان قلب، گوارش، عملکرد عضلات، تنظیم دمای بدن، چرخه قاعدگی و بسیاری از عملکردهای دیگر نیز نقش دارند.

همچنین، تیروئید می‌تواند در مواقع نیاز مقدار بیشتری از این هورمون‌ها تولید کند، مثلاً برای افزایش دمای بدن یا در دوران بارداری. از سوی دیگر، بیماری‌هایی مانند هاشیموتو و گریوز از جمله دلایل خودایمنی تولید غیرطبیعی هورمون‌های تیروئید هستند.

ساختار غده تیروئید

غده تیروئید در جلوی گردن، درست زیر حنجره و در اطراف نای قرار دارد. این غده به دلیل داشتن دو لوب (چپ و راست) که توسط یک بافت باریک به نام ایستموس (isthmus) به هم متصل شده‌اند، شکلی شبیه به پروانه دارد.

هر لوب تیروئید شامل فولیکول‌هایی است که حاوی هورمون‌های مورد نیاز بدن هستند. همچنین، تیروئید توسط دو لایه کپسولی محافظت می‌شود:

✅ لایه بیرونی که به عضلات حنجره و اعصاب اطراف متصل است.

✅ لایه داخلی که بین لایه بیرونی و خود غده تیروئید قرار دارد و باعث حرکت تیروئید هنگام بلع یا صحبت کردن می‌شود.

سلول‌های تشکیل‌دهنده تیروئید و عملکرد آن‌ها

غده تیروئید از دو نوع سلول اصلی تشکیل شده است:

۱️⃣ سلول‌های فولیکولی (Thyroid Follicular Cells):

این سلول‌ها که بیشتر حجم غده تیروئید را تشکیل می‌دهند، دو هورمون مهم تیروکسین (T4) و تری‌یودوتیرونین (T3) را تولید می‌کنند.

این دو هورمون، اصلی‌ترین تنظیم‌کننده‌های متابولیسم بدن هستند.

۲️⃣ سلول‌های پارافولیکولی (Parafollicular Cells) یا سلول‌های C:

این سلول‌ها هورمونی به نام کلسی‌تونین (Calcitonin) ترشح می‌کنند که در تنظیم سطح کلسیم و فسفات خون نقش دارد.

تفاوت‌های آناتومیکی در غده تیروئید

اندازه و ساختار غده تیروئید در افراد مختلف می‌تواند متفاوت باشد و این تفاوت‌ها ممکن است روی عملکرد تیروئید و بروز برخی بیماری‌ها تأثیر بگذارد.

🔹 در یک مطالعه روی ۵۲ مرد و ۱۸ زن مشخص شد که ۹.۶٪ از مردان و ۵.۶٪ از زنان فاقد ایستموس (بافت رابط بین دو لوب تیروئید) بودند.

🔹 ممکن است اندازه لوب‌های تیروئید در افراد یکسان نباشد و در برخی افراد یک لوب هرمی‌شکل به‌عنوان لوب سوم از ایستموس رشد کند.

🔹 برخی از افراد دارای بافت فیبروزی خاصی به نام “لباتور گلاندولائه تیروئیدیه” هستند که از لوب هرمی به ایستموس متصل می‌شود.

🔹 در برخی موارد، تیروئید ممکن است بزرگ شود که به این حالت گواتر (Goiter) می‌گویند. همچنین ممکن است گره‌هایی (Nodules) در غده تیروئید ایجاد شوند که معمولاً خوش‌خیم هستند، اما در برخی موارد می‌توانند نشانه‌ای از سرطان تیروئید باشند.

عملکرد غده تیروئید

🔹 چگونه تیروئید تنظیم می‌شود؟

غده تیروئید تحت کنترل دو بخش از مغز، یعنی هیپوتالاموس و غده هیپوفیز قرار دارد. این فرآیند به‌صورت زیر انجام می‌شود:

۱️⃣ هیپوتالاموس هورمونی به نام TRH (هورمون آزادکننده تیروتروپین) را ترشح می‌کند.

۲️⃣ این هورمون به غده هیپوفیز پیام می‌دهد تا TSH (هورمون تحریک‌کننده تیروئید) را تولید کند.

۳️⃣ TSH مستقیماً به تیروئید فرمان می‌دهد که چه مقدار هورمون تیروئید تولید کند.

هیپوتالاموس و هیپوفیز به‌طور مداوم سطح هورمون‌های تیروئید را در بدن پایش می‌کنند. اگر سطح این هورمون‌ها بیش از حد پایین یا بالا باشد، با تغییر میزان TRH و TSH، تیروئید را برای تولید بیشتر یا کمتر هورمون تنظیم می‌کنند.

نقش ید در تولید هورمون‌های تیروئید

🔹 یکی از مهم‌ترین عناصر برای تولید هورمون‌های تیروئیدی (T3 و T4) ید است. بدن انسان این ماده را از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌ها دریافت می‌کند.

🔹 بعد از ورود ید به بدن، تیروئید آن را در هورمون‌های T3 و T4 ادغام کرده و به جریان خون ترشح می‌کند. این هورمون‌ها نقش‌های مهمی از جمله افزایش متابولیسم، رشد بدن، رشد مغز و تنظیم عملکردهای دیگر بدن را بر عهده دارند.

🔹 برخی از بهترین منابع غذایی ید شامل موارد زیر هستند:

• جلبک دریایی
• پنیر
• شیر گاو
• تخم‌مرغ
• ماهی‌های آب شور
• شیر سویا
• ماست

بیشتر بخوانید: ۹ غذای سالم که سرشار از ید هستند.

بیماری‌های مرتبط با تیروئید

🔹 بسته به اینکه تیروئید بیش از حد فعال باشد یا کمتر از حد نیاز کار کند، بیماری‌های مختلفی ممکن است بروز کنند. برخی از شایع‌ترین بیماری‌های تیروئید عبارت‌اند از:

✅ پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism)

✅ کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism)

✅ بیماری هاشیموتو (Hashimoto’s Disease)

✅ بیماری گریوز (Graves’ Disease)

✅ گواتر (Goiter) یا بزرگ شدن غیرطبیعی تیروئید

✅ گره‌های تیروئیدی (Thyroid Nodules)

✅ سرطان تیروئید (Thyroid Cancer)

آزمایش‌های تشخیصی تیروئید

پزشکان از آزمایش‌های خون برای ارزیابی عملکرد تیروئید و تشخیص بیماری‌های مرتبط با آن استفاده می‌کنند. مهم‌ترین آزمایش‌های تیروئید عبارت‌اند از:

🩸 آزمایش TSH (هورمون محرک تیروئید):

اگر مقدار TSH بالا باشد، احتمالاً تیروئید کم‌کار است، زیرا بدن در تلاش است تا با ارسال سیگنال‌های بیشتر، تیروئید را وادار به تولید هورمون کند.

اگر مقدار TSH پایین باشد، نشان‌دهنده پرکاری تیروئید است، زیرا بدن در تلاش است تا تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئید را متوقف کند.

🩸 آزمایش T4 (تیروکسین):

سطح بالای T4 می‌تواند نشانه پرکاری تیروئید باشد.

سطح پایین T4 ممکن است نشان‌دهنده کم‌کاری تیروئید باشد.

⚠️ البته در برخی شرایط مانند بارداری یا مصرف برخی داروها، سطح T4 ممکن است تغییر کند، بدون اینکه نشانه‌ای از بیماری تیروئید باشد.

🩸 آزمایش T3 (تری‌یودوتیرونین):

اگر سطح T4 نرمال باشد اما فرد علائم بیماری تیروئید داشته باشد، پزشک میزان T3 را بررسی می‌کند.

افزایش یا کاهش T3 می‌تواند نشان‌دهنده پرکاری یا کم‌کاری تیروئید باشد.

🩸 آزمایش آنتی‌بادی‌های تیروئید:

این آزمایش مشخص می‌کند که آیا کم‌کاری یا پرکاری تیروئید به دلیل بیماری‌های خودایمنی مانند هاشیموتو یا گریوز ایجاد شده است یا خیر.

TPO و TRAb از جمله آنتی‌بادی‌هایی هستند که در بیماری‌های خودایمنی تیروئید دیده می‌شوند.

سایر روش‌های تشخیصی تیروئید

علاوه بر آزمایش خون، پزشکان ممکن است از روش‌های تصویربرداری برای بررسی وضعیت تیروئید استفاده کنند:

📌 سونوگرافی تیروئید: بررسی دقیق اندازه، ساختار و گره‌های تیروئید.

📌 اسکن تیروئید: استفاده از ید رادیواکتیو برای مشاهده فعالیت غده تیروئید.

📌 آزمایش جذب ید رادیواکتیو: بررسی میزان جذب ید توسط تیروئید برای تشخیص پرکاری یا کم‌کاری.

🔹 توجه: اولین قدم برای تشخیص مشکلات تیروئیدی، انجام آزمایش خون است. بر اساس نتایج آزمایش، پزشک تصمیم می‌گیرد که آیا به بررسی‌های بیشتر نیاز دارید یا خیر.

بیشتر بخوانید: کم‌کاری تیروئید و اضطراب: چه ارتباطی با هم دارند؟

💡 یادداشتی از تیراد

🔹 غده تیروئید با ترشح هورمون‌های T3 و T4، نقش مهمی در تنظیم متابولیسم، رشد، عملکرد قلب، گوارش، دمای بدن و بسیاری از فرآیندهای دیگر دارد.

🔹 عملکرد تیروئید تحت کنترل هیپوتالاموس و هیپوفیز است و از طریق ید که از مواد غذایی دریافت می‌شود، هورمون تولید می‌کند.

🔹 پرکاری و کم‌کاری تیروئید می‌توانند علائم متعددی ایجاد کنند و با بیماری‌هایی مانند هاشیموتو، گریوز، گواتر و سرطان تیروئید مرتبط باشند.

🔹 برای تشخیص مشکلات تیروئید، آزمایش خون اولین و مهم‌ترین روش ارزیابی است، اما در صورت نیاز از سونوگرافی، اسکن تیروئید و آزمایش جذب ید نیز استفاده می‌شود.