بیماری کبد چرب و کم‌کاری تیروئید

🔹 هرآنچه باید درباره ارتباط بین کم‌کاری تیروئید و “کبد چرب” بدانید.

ممکن است در مقطعی از زندگی، پزشک به شما گفته باشد که کبد چرب دارید. اما اگر شما یک بیمار کم‌کاری تیروئید هستید و چنین تشخیصی دریافت کرده‌اید، چقدر باید نگران باشید؟

اصلاً کبد چرب چیست؟ و ارتباط آن با تیروئید کم‌کار چیست؟

اگر به بیماری کبد چرب مبتلا هستید، آیا از ارتباط حیاتی بین این بیماری و کم‌کاری تیروئید آگاه هستید؟

در این مقاله، به بررسی کبد چرب و ارتباط آن با کم‌کاری تیروئید می‌پردازیم و مراحل ضروری برای حفظ سلامت کبد را بررسی خواهیم کرد.

کبد چرب چیست؟

🔹 بیماری کبد چرب که به نام استئاتوز کبدی (Hepatic Steatosis) نیز شناخته می‌شود، به تجمع غیرطبیعی مقادیر زیاد چربی (لیپیدها) در کبد اشاره دارد.

🔹 در گذشته، پزشکان علت اصلی کبد چرب را مصرف بیش از حد الکل می‌دانستند، اما امروزه یک نوع جدید از این بیماری به نام بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) شناخته شده است که با مصرف الکل ارتباطی ندارد.

💡 این بیماری برای اولین بار در سال ۱۹۸۱ شناسایی شد.

🔹 یک مطالعه در سال ۲۰۲۰ که در ژورنال هپاتولوژی بالینی و ترجمه‌ای منتشر شد، اعلام کرد:

“در ۲۰ سال گذشته، بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) به یکی از شایع‌ترین بیماری‌های کبدی در سراسر جهان تبدیل شده است و حدود ۲۵٪ از جمعیت جهان را تحت تأثیر قرار داده است.”

🔹 در ایالات متحده، تخمین زده می‌شود که بین ۸۰ تا ۱۰۰ میلیون نفر به NAFLD مبتلا هستند.

🔹 افزایش نرخ چاقی و سندرم متابولیک در سراسر جهان، یکی از دلایل اصلی رشد سریع این بیماری محسوب می‌شود.

مراحل مختلف بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)

NAFLD شامل چهار مرحله از بیماری کبدی است:

🔸 مرحله ۱: استئاتوز کبدی (Simple Steatosis)

✔ در این مرحله، چربی بیش از حد طبیعی در کبد تجمع پیدا کرده است، اما التهاب یا آسیب کبدی وجود ندارد.

✔ تحقیقات نشان داده‌اند که حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از افراد در این مرحله، به مرحله ۲ پیشرفت می‌کنند.

🔸 مرحله ۲: استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH)

✔ این مرحله شدیدتر از مرحله قبل است و شامل چربی زیادتر در کبد، التهاب (هپاتیت) و درجاتی از آسیب کبدی می‌شود.

✔ تحقیقات نشان می‌دهند که در طول ۱۰ تا ۲۰ سال، حدود ۴ تا ۲۰ درصد از بیماران در این مرحله، به مراحل ۳ و ۴ پیشرفت می‌کنند.

🔸 مرحله ۳: فیبروز کبدی (Liver Fibrosis)

✔ در این مرحله، التهاب مزمن کبد، زخم‌های کبدی و تجمع بیش از حد بافت فیبری در کبد دیده می‌شود.

🔸 مرحله ۴: سیروز کبدی (Cirrhosis)

✔ در این مرحله، آسیب‌های دائمی در کبد ایجاد شده است.

✔ بافت اسکار (زخم) بیشتری در کبد شکل گرفته است که می‌تواند منجر به نارسایی کبدی و نیاز به پیوند کبد شود.

✔ سیروز ناشی از NAFLD مشابه سیروز ناشی از مصرف مزمن الکل است.

🔴 خطر سرطان کبد:

💡 تخمین زده می‌شود که سالانه حدود ۲.۶ درصد از بیماران در مرحله ۴ (سیروز) دچار نوعی سرطان کبد به نام “کارسینوم هپاتوسلولار” (HCC) شوند.

عوامل خطر بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)

🔹 تحقیقات نشان داده‌اند که دو عامل اصلی خطر برای NAFLD، مقاومت به انسولین و چاقی هستند.

🔹 این بیماری اغلب همراه با چاقی، افزایش شاخص توده بدنی (BMI)، مقاومت به انسولین، اختلال در متابولیسم گلوکز، پیش‌دیابت یا دیابت نوع ۲ و فشار خون بالا ایجاد می‌شود.

💡 این مجموعه از عوامل خطر تحت عنوان “سندرم متابولیک” شناخته می‌شود.

دیگر عوامل خطر شامل:

✔ مصرف بیش از حد کربوهیدرات‌ها

✔ سبک زندگی کم‌تحرک

✔ عوامل ژنتیکی

🔹 تحقیقات همچنین نشان داده‌اند که NAFLD می‌تواند توسط موارد زیر نیز تحریک شود:

✔ ویروس‌ها

✔ برخی داروها

✔ بیماری‌های غدد درون‌ریز مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) و کم‌کاری تیروئید

علائم بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)

🔹 مرحله ۱: در این مرحله، NAFLD اغلب بدون علامت است، اما ممکن است فرد خستگی خفیف یا ناراحتی در سمت راست بالای شکم را تجربه کند.

🔹 مرحله ۲: با پیشرفت بیماری به NASH، علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

✔ خستگی شدید

✔ ضعف عضلانی

✔ کاهش وزن غیرمنتظره

✔ زرد شدن پوست یا چشم‌ها (یرقان)

✔ خارش موضعی یا گسترده در بدن

🔹 مرحله ۴: در این مرحله، که شامل سیروز کبدی است، علائم ممکن است شامل:

✔ نفخ و احتباس مایعات

✔ خونریزی داخلی

✔ تحلیل رفتن عضلات

چگونه بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) تشخیص داده می‌شود؟

🔹 روش قطعی برای تشخیص NAFLD، انجام “نمونه‌برداری از کبد” (بیوپسی کبدی) است.

✔ اما از آنجا که این روش تهاجمی محسوب می‌شود، برخی پزشکان آن را توصیه نمی‌کنند.

✔ در عوض، تشخیص این بیماری معمولاً بر اساس آزمایش‌های تصویربرداری انجام می‌شود.

🔹 روش‌های تصویربرداری مورد استفاده در تشخیص NAFLD شامل:

✔ طیف‌سنجی تشدید مغناطیسی پروتونی (۱H-MRS) – دقیق‌ترین روش و غیرتهاجمی

✔ سونوگرافی – رایج‌ترین روش، اما حساسیت پایینی دارد.

✔ سی‌تی اسکن (CT scan)

✔ تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)

چالش‌های تشخیص NAFLD

🔴 چالش اول:

✔ سونوگرافی، متداول‌ترین روش تشخیص NAFLD است، اما حساسیت کافی برای شناسایی بیماری در مراحل اولیه ندارد.

✔ میزان چربی در کبد باید حداقل ۳۳٪ باشد تا در سونوگرافی قابل تشخیص باشد.

🔴 چالش دوم:

✔ برخی پزشکان از آزمایش خون آنزیم‌های کبدی (ALT و AST) برای تشخیص NAFLD استفاده می‌کنند.

✔ اما این روش برای تشخیص قطعی NAFLD کافی نیست، زیرا فقط ۳۰٪ از بیماران NAFLD سطح غیرطبیعی ALT و AST دارند.

💡 توصیه کارشناسان:

✔ اگر در آزمایش خون عملکرد کبدی شما نتایج غیرطبیعی داشت و حداقل یک عامل خطر متابولیک دارید، باید یک ارزیابی جامع برای تشخیص احتمالی NAFLD انجام دهید.

ارتباط بین بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) و کم‌کاری تیروئید

🔹 تحقیقات نشان داده‌اند که ارتباط قوی بین کم‌کاری تیروئید و بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) وجود دارد و در برخی افراد، کم‌کاری تیروئید حتی به‌عنوان یک علت مستقل برای NAFLD در نظر گرفته شده است.

🔹 این ارتباط آن‌قدر قوی است که متخصصان یک دسته‌بندی جدید برای بیماری NAFLD ایجاد کرده‌اند: “کبد چرب ناشی از کم‌کاری تیروئید” (HIN – Hypothyroidism-Induced NAFLD).

🔹 هم کم‌کاری تیروئید آشکار (Overt Hypothyroidism) و هم کم‌کاری تیروئید تحت بالینی (Subclinical Hypothyroidism) به‌عنوان عوامل خطر مستقل برای NAFLD در نظر گرفته می‌شوند.

کم‌کاری تیروئید و افزایش خطر ابتلا به NAFLD

✔ شیوع کم‌کاری تیروئید در بیماران مبتلا به NAFLD بسیار بیشتر از جمعیت عمومی است.

✔ حدود ۱۷٪ از افراد مبتلا به NAFLD دچار کم‌کاری تیروئید هستند.

✔ تحقیقات نشان داده‌اند که هرچه سطح هورمون محرک تیروئید (TSH) بالاتر باشد، خطر ابتلا به NAFLD بیشتر است.

✔ برعکس، افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید نیز ۲.۷ برابر بیشتر در معرض خطر NAFLD و NASH هستند!

🔹 اگرچه ارتباط دقیق بین کم‌کاری تیروئید و NAFLD هنوز در حال بررسی است، اما چندین نظریه در مورد این ارتباط وجود دارد:

چگونه کم‌کاری تیروئید باعث ایجاد یا تشدید کبد چرب می‌شود؟

🔹 هورمون‌های تیروئید برای عملکرد و متابولیسم کبد ضروری هستند.

✔ کمبود این هورمون‌ها باعث افزایش تجمع چربی در کبد می‌شود و توانایی کبد برای متابولیسم چربی‌ها را کاهش می‌دهد. این موضوع ریسک ابتلا به NAFLD را افزایش می‌دهد.

🔹 کم‌کاری تیروئید خطر مقاومت به انسولین و اختلال در متابولیسم گلوکز را افزایش می‌دهد.

✔ مقاومت به انسولین یکی از مهم‌ترین عوامل خطر برای NAFLD است.

🔹 تا ۹۰٪ از بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئید دارای مقادیر غیرطبیعی چربی‌های خون (لیپیدها) هستند.

✔ کم‌کاری تیروئید باعث افزایش کلسترول و تری‌گلیسیرید خون می‌شود که همگی عوامل خطر مهم برای NAFLD هستند.

🔹 کم‌کاری تیروئید خطر اضافه‌وزن و چاقی را افزایش می‌دهد.

✔ به‌طور متوسط، بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئید بین ۱۵ تا ۳۰ درصد بیشتر از زمانی که عملکرد تیروئید آن‌ها طبیعی بوده، وزن دارند.

✔ چاقی یکی از عوامل اصلی ابتلا به کبد چرب است.

چرا این ارتباط مهم است؟

🔹 تحقیقات نشان داده‌اند که تشخیص زودهنگام و درمان کم‌کاری تیروئید – همراه با تغییرات رژیم غذایی و سبک زندگی – می‌تواند از پیشرفت NAFLD جلوگیری کند.

🔹 همچنین شواهد روشنی وجود دارد که نشان می‌دهد درمان کم‌کاری تیروئید می‌تواند برخی بیماری‌های کبدی، از جمله کبد چرب ناشی از کم‌کاری تیروئید (HIN) را بهبود بخشد.

چگونه بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) درمان می‌شود؟

🔹 درمان قطعی برای NAFLD وجود ندارد، اما ترکیبی از روش‌های مختلف می‌تواند به کنترل این بیماری کمک کند.

🔹 روش‌های پیشنهادی برای مدیریت NAFLD شامل:

✔ کاهش وزن

✔ مصرف داروهای کاهش‌دهنده چربی خون (کلسترول و تری‌گلیسیرید)

✔ مصرف داروهای کنترل مقاومت به انسولین، کاهش قند خون و بهبود دیابت و پیش‌دیابت

✔ کاهش مصرف الکل

✔ کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها و مواد غذایی حاوی فروکتوز بالا

✔ افزایش سطح فعالیت بدنی

✔ ایجاد تغییرات مثبت در رژیم غذایی

نقش داروهای جایگزین هورمون تیروئید در درمان NAFLD

🔹 متخصصان در حال بررسی نقش مهم داروهای جایگزین هورمون تیروئید برای بیماران مبتلا به NAFLD، حتی در موارد خفیف کم‌کاری تیروئید، هستند.

🔹 یک مطالعه نشان داد که درمان ۱۵ ماهه با لووتیروکسین در بیماران مبتلا به NAFLD و کم‌کاری تیروئید تحت بالینی، شیوع NAFLD را تقریباً به نصف کاهش داد!

🔹 حتی شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد دوز پایین هورمون تیروئید ممکن است برای بیماران NAFLD که سطح تیروئید آن‌ها طبیعی است نیز مفید باشد!

✔ یک مطالعه بر روی بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ و NAFLD – که سطح تیروئید طبیعی داشتند – نشان داد که پس از ۱۶ هفته مصرف دوز پایین هورمون تیروئید، میزان چربی در کبد به میزان قابل توجهی کاهش یافت!

اگر به NAFLD مبتلا هستید…

🔹 از هر شش بیمار مبتلا به NAFLD، یک نفر دچار کم‌کاری تیروئید خفیف یا تحت بالینی است.

✔ به همین دلیل، تشخیص زودهنگام بیماران در معرض خطر بسیار مهم است، زیرا درمان کم‌کاری تیروئید می‌تواند خطر NAFLD و عوارض احتمالی آن را کاهش دهد.

🔹 متأسفانه، بسیاری از پزشکان ارتباط بین اختلالات تیروئیدی و NAFLD را نادیده می‌گیرند، که ممکن است باعث از دست رفتن فرصت درمان علت زمینه‌ای قابل اصلاح این بیماری شود.

✔ اگر به NAFLD مبتلا هستید، آگاهی از علائم کم‌کاری تیروئید و انجام آزمایش‌های منظم تیروئید ضروری است.

🔹 بسیاری از متخصصان توصیه می‌کنند که بیماران مبتلا به NAFLD که حتی شواهدی از کم‌کاری تیروئید خفیف دارند، مصرف داروهای تیروئیدی را آغاز کنند، زیرا درمان تیروئید می‌تواند خطر و پیشرفت NAFLD را کاهش دهد.

اگر دچار کم‌کاری تیروئید هستید.

🔹 برای پیشگیری از بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)، باید درمان تیروئید خود را در بهترین وضعیت ممکن نگه دارید.

🔹 همچنین، می‌توانید با کمک پزشک خود، مقاومت به انسولین و افزایش وزن را که از عوامل خطر NAFLD هستند، کنترل کنید.

🔹 اگر در آزمایش‌های خون شما نتایج غیرطبیعی در عملکرد کبد مشاهده شد و حداقل یک نشانه از سندرم متابولیک داشتید، باید از نظر NAFLD مورد ارزیابی قرار بگیرید.

💡 تشخیص زودهنگام می‌تواند از پیشرفت NAFLD جلوگیری کند.

یادداشتی از منوباز

✔ متخصصان تغذیه، که در تغذیه سالم برای بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئید تخصص دارند، می‌توانند به شما در انتخاب رژیم غذایی مناسب برای حفظ سلامت تیروئید و کبد کمک کنند.