هورمون‌های تیروئید نقش مهمی در تنظیم سرعت متابولیسم بدن دارند، یعنی اینکه بدن چقدر کارآمد از انرژی استفاده می‌کند. وقتی تیروئید به اندازه کافی از این هورمون‌ها تولید نکند، متابولیسم کند می‌شود و وقتی مقدار این هورمون‌ها بیش از حد باشد، متابولیسم سرعت می‌گیرد.
سریع پیدا کنید
اما این به این معنی نیست که کمبود هورمون تیروئید حتماً باعث افزایش وزن می‌شود (یا برعکس، زیاد بودنش باعث کاهش وزن). عوامل زیادی در این فرآیندها نقش دارند و هنوز رابطه بین هورمون‌های تیروئید، متابولیسم و وزن کاملاً درک نشده است.
متابولیسم چیست؟
متابولیسم مجموعه‌ای از فرآیندهاست که شامل تجزیه غذا، تبدیل آن به انرژی و مشخص کردن سرعت استفاده بدن از این انرژی می‌شود. بازدهی بدن در این فرآیند را «نرخ متابولیسم پایه» (BMR) می‌نامند.
تیروئید به تنهایی عامل سریع یا کند شدن متابولیسم نیست، اما یکی از بازیگران اصلی کنترل آن است. هورمون‌های تیروئید در کنار سایر هورمون‌ها، پروتئین‌ها، گیرنده‌های هسته‌ای و مواد شیمیایی دیگر به حفظ BMR کمک می‌کنند.
بیشتر بخوانید: آیا کم کاری تیروئید باعث چاقی می شود؟
هورمون‌های تیروئید
فعالیت تیروئید تحت کنترل غده هیپوفیز در مغز است. این غده، هورمونی به نام «هورمون محرک تیروئید» (TSH) تولید می‌کند که به تیروئید فرمان می‌دهد تا هورمون‌های خود را ترشح کند.
دو هورمون اصلی تیروئید عبارت‌اند از:
- تری‌یدوتیرونین (T3): این هورمون در حفظ عملکرد عضلات و بسیاری از اندام‌های بدن از جمله قلب، مغز و سیستم گوارش نقش دارد. همچنین بر سلامت استخوان‌ها و سرعت متابولیسم بدن تأثیر می‌گذارد.
- تیروکسین (T4): این هورمون سرعت واکنش‌های شیمیایی داخل سلول‌ها را افزایش داده و برای رشد و توسعه سلولی ضروری است. نوع مصنوعی آن برای درمان اختلالات تیروئید استفاده می‌شود.
رابطه تیروئید و وزن
بدن در هنگام فعالیت فیزیکی و حتی در حالت استراحت کالری (انرژی) می‌سوزاند. اگر مقدار انرژی مصرفی بیشتر از مقدار مورد نیاز بدن باشد، این انرژی اضافی به شکل چربی ذخیره شده و باعث افزایش وزن می‌شود.
تحقیقات درباره رابطه بین هورمون‌های تیروئید و افزایش وزن نتایج متفاوتی داشته‌اند. اما بیشتر مطالعات نشان داده‌اند که افراد دارای اضافه وزن معمولاً سطح T3 بالاتری دارند.
بیماریهای تیروئید
بیماریهای تیروئید روی تولید هورمون‌های این غده تأثیر می‌گذارند و در نتیجه می‌توانند متابولیسم بدن را تحت تأثیر قرار دهند. این بیماری‌ها شامل موارد زیر هستند:
کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism): در این بیماری، تیروئید میزان کافی از هورمون‌های تیروئیدی را تولید نمی‌کند. کم‌کاری تیروئید معمولاً با افزایش وزن بین ۲ تا ۵ کیلوگرم همراه است. هرچقدر شدت این بیماری بیشتر باشد، احتمال افزایش وزن هم بیشتر خواهد شد. جالب است بدانید که حدود ۶۰٪ از بزرگسالانی که اضافه وزن دارند، دچار یک بیماری خودایمنی هستند که باعث کم‌کاری تیروئید می‌شود.
پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism): کاهش وزن غیرمنتظره معمولاً یکی از علائم پرکاری تیروئید است. در این بیماری، تیروئید بیش از حد فعال است و مقدار زیادی هورمون تولید می‌کند. بسیاری از افرادی که پرکاری تیروئید دارند، وزن کم می‌کنند. به طور کلی، هرچقدر شدت پرکاری تیروئید بیشتر باشد، کاهش وزن نیز بیشتر خواهد شد.
درمان‌های هورمونی و تأثیر آن بر وزن
کم‌کاری تیروئید معمولاً با یک نسخه مصنوعی از هورمون تیروکسین (T4) درمان می‌شود. در مقابل، پرکاری تیروئید با دارو، ید رادیواکتیو یا جراحی کنترل می‌شود.
به طور کلی، درمان باعث می‌شود وزن بدن به حالت قبل از بیماری برگردد. به همین دلیل، افرادی که کم‌کاری تیروئید دارند، پس از درمان ممکن است کمی وزن کم کنند، در حالی که کسانی که پرکاری تیروئید داشته‌اند، بعد از درمان ممکن است وزن اضافه کنند.
اگر در مورد وزن خود نگران هستید، بهتر است با پزشک مشورت کنید تا روشهای مناسب برای کنترل وزن را به شما پیشنهاد دهد.
بیشتر بخوانید: چگونه با داشتن بیماری تیروئید وزن خود را کاهش دهیم؟
یادداشتی از تیراد
رابطه بین هورمون‌های تیروئید و متابولیسم بدن پیچیده است. اما به طور کلی، مقدار زیاد این هورمون‌ها باعث افزایش متابولیسم و مقدار کم آن‌ها باعث کاهش متابولیسم می‌شود.
به همین دلیل است که افراد مبتلا به پرکاری تیروئید معمولاً کاهش وزن غیرمنتظره دارند، در حالی که افراد دچار کم‌کاری تیروئید اغلب وزن اضافه می‌کنند. خوشبختانه، پس از کنترل بیماری تیروئید، متابولیسم و وزن معمولاً به حالت طبیعی برمی‌گردد.
دکتر حجت ابراهیمی نیک
فلوشیپ فوق تخصصی رادیولوژی مداخله ای، متخصص رادیولوژی
عضو هیئت مدیره موسسه سونوگرافی تیراد
طی دوره های آموزشی در کشورهای چین، کره جنوبی، آلمان و ایتالیا در زمینه درمان بیماریهای تیروئید با کمک روشهای کمتر تهاجمی
اولین پزشک ایرانی که موفق به درمان توه های تیروئیدی به روش آر اف در ایران شدند.
